Οι πολιτικές εξελίξεις στη Βραζιλία επικυρώνουν την παγκόσμια άνοδο του φασιστικού φαινομένου. Και η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης περνάει μόνο μέσα από την καταρχήν κατανόησή του.
Όταν τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ολόκληρη η ανθρωπότητα ορκίστηκε πως ποτέ ξανά δεν θα αναλάβει θέση οδηγού στην παγκόσμια πολιτική σκηνή ο φασισμός. Πως παρά τις όποιες διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους -οι οποίες προφανώς δεν τελεσιδίκησαν με την συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας- το εργαλείο της λύσης των διαφορών τους δεν θα περιελάμβανε ποτέ την επαναφορά του ρατσιστικού μίσους ως πολιτική πρόταση.
Φυσικά, οι παγκόσμιες κοινωνίες λειτουργούν πολύ πιο περίπλοκα και ποτέ δεν έπαψαν να εγκυμονεύουν στο εσωτερικό τους τον φασισμό, ο οποίος άλλωστε είναι πολύ πιο εγγενής στις αστικές δημοκρατίες από όσο οι τελευταίες θέλουν να παραδεχθούν. Το πραγματικό ερώτημα δεν υπήρξε ποτέ αν ο φασισμός έπαψε να υπάρχει (γιατί προφανώς και δεν έπαψε να υπάρχει) ούτε πολύ περισσότερο το αν θα φτάσει μια στιγμή που θα σηκώσει και πάλι κεφάλι και θα παίξει μπάλα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πραγματικό ερώτημα ήταν πότε θα έρθει αυτή η στιγμή.
Βρισκόμαστε ακριβώς σε αυτό το σημείο. Η καθαρή νίκη του φασίστα Ζαΐχ Μπολσονάρου στον πρώτο γύρο των βραζιλιάνικων εκλογών εγγράφεται σε μια όλο και περισσότερο αυξανόμενη παγκόσμια ηγεμονία της ακροδεξιάς σε κοινοβουλευτικό επίπεδο. Από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ μέχρι την φασιστικοποίηση της Ουγγαρίας από τον Βίκτορ Όρμπαν και από την εκτόξευση των ποσοστών της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία μέχρι και την εδραίωση της Χρυσής Αυγής σε τρίτο κόμμα στην Ελλάδα, έχουμε να κάνουμε προφανώς με ένα φαινόμενο που μόνο τυχαίο δεν μπορεί να αποκληθεί.
Η περίοδος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έχει αποδειχθεί ένα τεράστιο φιλί ζωής του φασισμού. Και να φανταστεί κανείς πως υπήρξε μια ιδιαιτέρως διαδεδομένη αντίληψη στο εσωτερικό των αριστερών κύκλων πως «η φτώχεια φέρνει επανάσταση» και άρα η ώρα της Αριστεράς έχει φτάσει.
Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει προφανώς: σε έναν κόσμο που εκπαιδεύει τους υπηκόους του πως η ατομική ιδιοκτησία και τα μέσα πλουτισμού αποτελούν δυο από τις μεγαλύτερες αξίες, σε έναν κόσμο που άπαντες μαθαίνουν πως η κοινωνική ανέλιξη είναι το ατομικό μας καθήκον από την ώρα και τη στιγμή που ερχόμαστε σε αυτή τη ζωή, η διάψευση των προσδοκιών νεοπλουτισμού των χαμηλών ταξικών στρωμάτων (που ήρθαν με την έλευση της παγκόσμιας) ενεργοποιεί το ένστικτο επαναφοράς στην προηγούμεη κατάσταση. Με άλλα λόγια: εντείνει τον κοινωνικό ανταγωνισμό, ανώτερο στάδιο του οποίου είναι ο φασισμός.
Να γιατί δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση το γεγονός του παγκοσμίου σπασίματος του αυγού του φιδιού. Να γιατί οι οικονομικές κρίσεις του συστήματος είναι τόσο δύσκολα διαχειρίσιμες για τα αριστερόστροφα κινήματα. Συνοπτικά, ο λόγος είναι αυτός: η φτώχεια φέρνει συντήρηση.
Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η τάση; Η απάντηση αυτού του ερωτήματος σηματοδοτεί την έναρξη μιας μεγάλης και περίπλοκης συζήτησης. Βασική προϋπόθεση ωστόσο για να είναι και ουσιαστική είναι η κατανόηση του ίδιου του φασιστικού φαινομένου. Και όσο αυτό αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα συμπτώσεων και ως εξωσυστημικό και ανισυστημικό (και όχι αμιγώς συστημικό) φαινόμενο, η συζήτηση θα κινείται πάντα στα ρηχά.
