Η κίνηση-ματ του τότε πρωθυπουργού και οι χειρισμοί της ελληνοτουρκικής κρίσης
Μάρτιος 1987. Η Τουρκία αμφισβητεί την ελληνική υφαλοκρηπίδα με σκοπό την αναζήτηση κοιτασμάτων πετρελαίου στο Αιγαίο. Στο υπουργικό συμβούλιο ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου τονίζει ότι, σε πιθανή πολεμική εμπλοκή, οι επιπτώσεις θα είναι καταλυτικές προς πάσα κατεύθυνση και κάνει λόγο για αμερικανική ή ΝΑΤΟική μεθόδευση με στόχο τη «διαπραγμάτευση».
Και το ξεκαθαρίζει: η Ελλάδα δεν μπαίνει σε καμία «διαπραγμάτευση» όσο η Τουρκία ισχυρίζεται ότι έχει εδαφικές διεκδικήσεις. Η κρίση στο Αιγαίο κορυφώνεται και, σε μια εποχή χωρίς διαδίκτυο και χωρίς ιδιωτική τηλεόραση, η λέξη «πόλεμος» ψιθυρίζεται σε κάθε σπίτι. Άδειες στρατιωτικών αναστέλλονται άρον άρον άρον, στα σύνορα επικρατεί αναβρασμός.
Η κρίση είχε ξεκινήσει στις 19 Φεβρουαρίου 1987 όταν ο υπουργός Βιομηχανίας, Αναστάσιος Πεπονής, ζήτησε να συμμετάσχει υποχρεωτικά το ελληνικό Δημόσιο στην κοινοπραξία των ξένων εταιρειών που με επικεφαλής την καναδική «Denison» εκμεταλλεύονταν τα πετρέλαια της Θάσου. Περιοχή για την υφαλοκρηπίδας της οποίας όμως, διαφωνούσαν οι Τούρκοι ενώ οι Καναδοί, επικεφαλής της κοινοπραξίας, χαρακτήρισαν ως «σαχλαμάρα» την πρόταση της ΔΕΠ (Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου) να αγοράσει το μερίδιο της «Denison» έναντι 26 εκατ. δολαρίων.
Κι ενώ η Τουρκία επικαλούμενη το Πρωτόκολλο της Βιέννης, αμφισβητεί το δικαίωμα ερευνών στην περιοχή (ένα πρωτόκολλο που είχαν υπογράψει από το 1976 οι τότε πρωθυπουργοί Κωνσταντίνος Καραμανλής και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και που όριζε να αποφεύγονται ενέργειες των δύο χωρών στα αμφισβητούμενα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας!).
Ο τότε υφυπουργός Εξωτερικών, και αείμνηστος δημοσιογράφος, Γιάννης Καψής δηλώνει ότι «το εάν, το πότε και το πού θα κάνουμε γεωτρήσεις αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας» και οι Τούρκοι απαντούν με το περιβόητο «Πίρι Ρέις». Το πλοίο εμφανίστηκε στο Αιγαίο τον Μάρτιο ανοιχτά της Ίμβρου συνοδευόμενο από δύο πολεμικά, τουρκικά πλοία και ρίχνει καλώδια ερευνών στα διεθνή ύδατα, χωρίς την άδεια των ελληνικών Αρχών.
Τα οποία το καταδιώκουν, οι Τούρκοι μιλούν για «παρενόχληση» και δύο εβδομάδες αργότερα χορηγούν άδειες ερεύνης στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων ΤΡΑΟ για περιοχής όπως έξω από τη Σαμοθράκη, τη Λήμνο και τη Χίο!
Στην κρίση παίρνουν θέση και οι ΗΠΑ, ο υφυπουργός Εξωτερικών Ρίτσαρντ Περλ πάει για επίσημη επίσκεψη στην Άγκυρα και δηλώνει ότι «ο Τουργκούτ Οζάλ έχει καλές προθέσεις, αλλά ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει σκληρές θέσεις».
Το πρωί της 26ης Μαρτίου 1987 ανακοινώνεται ο απόπλους του «Πίρι Ρέις» γνωστό από την κρίση του 1976 ως «Σισμίκ», για έρευνες στα διεθνή ύδατα. Αλλά Ελλάδα δεν έμεινε αδρανής.
Σε έκτακτη σύσκεψη που έγινε στην πρωθυπουργική κατοικία στο Καστρί, ο Ανδρέας Παπανδρέου δίνει εντολή στον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ, πτέραρχο Νίκο Κουρή, να κινητοποιήσει άπαντες και «να γίνει σαφές σε άπαντες ότι αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση, θα χτυπήσουμε. Πρέπει όλοι να καταλάβουν τις ευθύνες τους, ΝΑΤΟϊκοί, Κοινοτικοί (σ.σ. ως αποκαλούνταν τότε οι Ευρωπαίοι, ελέω ΕΟΚ), όλοι!» ενώ οι ελληνικές πρεσβείες στο εξωτερικό, ενημέρωσαν τις ξένες κυβερνήσεις ότι η Ελλάδα είναι ετοιμοπόλεμη αν η Τουρκία τολμήσει τολμούσε να κάνει γεωτρήσεις στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Παράλληλα, ο ελληνικός στρατός κινητοποιήθηκε, στον Έβρο εκκενώθηκαν τα παραμεθόρια χωριά, έφεδροι πήραν τα όπλα, τα αεροπλάνα της ΠΑ πετούσαν ολημερίς και τα Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού πήραν θέσεις μάχης στο Αιγαίο.
Το μεσημέρι της 27ης Μαρτίου 1987 συνέρχεται το υπουργικό συμβούλιο υπό την προεδρία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο πρωθυπουργός μιλά για τουρκικές προκλήσεις, προτείνει την παραπομπή του θέματος στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης, επιρρίπτει ευθύνες στο ΝΑΤΟ και αποκαλύπτει ότι κλείνει η αμερικανική βάση στη Νέα Μάκρη.
Και, στο τέλος, ο Ανδρέας… πετάει και τη βραδυφλεγή βόμβα. «Ο υπουργός Εξωτερικών Κάρολος Παπούλιας συναντάται σήμερα με τον πρόεδρο της Βουλγαρίας Ζίβκοφ, μεταφέροντάς του ένα σοβαρό μήνυμα από πλευράς μου. Όπως γνωρίζετε, υπάρχει συμφωνία μη επιθέσεως, η οποία επιβάλλει αυτή την ώρα την παράδοση ενός τέτοιου μηνύματος από τον υπουργό Εξωτερικών-δικού μου μηνύματος-προς τον Τεοντόρ Ζίβκοφ, με τον οποίο με συνδέει βεβαίως στενή προσωπική φιλία…”.
Επρόκειτο για μια κίνηση-ματ του Παπανδρέου. Τι περιείχε αυτό το μήνυμα; Μόνον ο τέως πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, γνωρίζει, μάλλον, πλέον…
Η αποκλιμάκωση της έντασης έλαβε χώρα μια ημέρα μετά, μετά από δύο επισκέψεις του Τούρκου πρέσβη Ναζμί Ακιμάν στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ενώ παρέδωσε προσωπικό μήνυμα του Τουργκούτ Οζάλ στον Παπανδρέου.
Ο πόλεμος αποτρέπεται και, μετά από καιρό, γίνεται γνωστό το report του ταγματάρχη της CIA, Χάρι Ντινέλα, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει: «Η Ελλάδα πιθανότατα μπορεί να υπερασπιστεί επιτυχώς και τα έξι9 μεγάλα νησιά του Αιγαίου απέναντι σε μια σοβαρή τουρκική προσπάθεια κατάληψης ενός εξ αυτών. Οι απώλειες και στις δύο πλευρές αναμένονται να είναι υψηλές. Η Τουρκία θα μπορούσε να καταλάβει ένα από τα μικρότερα νησιά και ο πιθανός στόχος είναι το Καστελλόριζο».
33 χρόνια μετά, τίποτε δεν έχει αλλάξει…
