Η ανησυχητική αύξηση της τιμής σχετίζεται με διάφορους παράγοντες, όπως, την περίπλοκη επικονίαση, τις ακραίες καιρικές συνθήκες, τις κλοπές και την αύξηση της τάσης για «φυσικές» τροφές. Όλες αυτές οι μεταβλητές συνδυάζονται συνήθως αρμονικά προκειμένου να δημιουργηθεί το εκλεκτότερο από τα μπαχαρικά.
Μία αιτία για την ακριβή τιμή της, είναι η δύσκολη και χρονοβόρα ανάπτυξή της. Τα αμπέλια βανίλιας χρειάζονται δύο έως τέσσερα χρόνια για να ωριμάσουν πλήρως και τα λουλούδια της ανθίζουν μόνο για μία ημέρα τον χρόνο. Προκειμένου τα φυτά να παράγουν τον καρπό της βανίλιας, πρέπει να γονιμοποιούνται εκείνη την ημέρα.
Στα περισσότερα μέρη όπου καλλιεργείται βανίλια δεν υπάρχουν έντομα ή πουλιά που να επικονιάζουν τα λουλούδια. Η φυσική επικονίαση μπορεί να γίνει μόνο από μια μικρή μέλισσα που ζει στο Μεξικό!
Πολλά από τα 90 περίπου είδη βανίλιας συναντώνται στο Μεξικό, αλλά η αποψίλωση των δασών έχει μειώσει σημαντικά το φυσικό της περιβάλλον.
Στη Μαδαγασκάρη, όπου παράγεται πάνω από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής βανίλιας, τα άνθη πρέπει να επικονιάζονται με το χέρι. Η όλη διαδικασία είναι χρονοβόρα και απαιτεί σκληρή εργασία.
Ωστόσο, η υψηλή τιμή – που αποτελεί ιστορικό ρεκόρ – έχει να κάνει και με τις αλλαγές στην αγορά της βανίλιας.
Στη δεκαετία του 1980, η σαφώς φτηνότερη, τεχνητή βανίλια κυριάρχησε στην αγορά και οι αγρότες της βανίλιας αναγκάστηκαν να μειώσουν την παραγωγή επειδή είχαν ελάχιστο κέρδος. Αλλά γύρω στο 2011, η ζήτηση της πραγματικής βανίλιας αυξήθηκε και πάλι. Μεγάλες εταιρείες ακολούθησαν την τάση για φυσικά συστατικά, εξαφανίζοντας τα τεχνητά αρώματα από τα προϊόντα τους.
Οι αγρότες βανίλιας μπορούσαν να επιστρέψουν δυναμικά στο παιχνίδι, αλλά δεν ήταν όλοι πρόθυμοι να το κάνουν. Λόγω της ακριβής τιμής της βανίλιας, οι καρποί της αποτελούν μόνιμο στόχο για τους κλέφτες, οι οποίοι τους αναμιγνύουν με νόμιμα αγορασμένους καρπούς, γεγονός που δυσκολεύει τους αγοραστές να καταλάβουν τι αγοράζουν.
Υπό τον φόβο της κλοπής δε, οι αγρότες προτιμούν να μαζεύουν τα φασόλια βανίλιας προτού να είναι ώριμα και δυστυχώς, άγευστα φασόλια σημαίνει χαμηλότερη ποιότητα βανίλιας.
Οι αγρότες διατρέχουν επίσης τον κίνδυνο να καταστραφούν οι καλλιέργειες τους λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι κυκλώνες είναι κοινές στη Μαδαγασκάρη και η κλιματική αλλαγή έχει αυξήσει τη συχνότητα και την ένταση αυτών των καταιγίδων. Εάν υποθέσουμε ότι ένας κυκλώνας θα εξαλείψει τις καλλιέργειες βανίλιας τον επόμενο χρόνο, θα χρειαστούν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια μέχρι να παραχθούν νέοι καρποί βανίλιας.
Είναι ενδεικτικό ότι μετά τον κυκλώνα που χτύπησε τη Μαδαγασκάρη το 2017, οι πολύτιμοι καρποί του φυτού βρίσκονταν υπό ένοπλη προστασία στο νησί, αφότου οι τιμές τους είχαν εκτοξευτεί από τα 19 ευρώ το κιλό που είχαν το 2010, στην αστρονομική τιμή των 471 ευρώ το κιλό πέρσι.
Εκείνη τη χρονιά, η ίδια βανίλια από την Ινδία πωλούνταν προς 396 ευρώ το κιλό, ενώ αυτή από την Παπούα Νέα Γουϊνέα προς 198 ευρώ το κιλό.
