Το 2013, μία ιαπωνική επιστημονική μελέτη για τις αυτοκτονίες σε σταθμούς τρένων έγινε παγκόσμιο viral, εξαιτίας της πρωτοποριακής πρότασης των ερευνητών, που διαβεβαίωναν ότι οι μπλε λάμπες στους σταθμούς απέτρεπαν σε συντριπτικό ποσοστό τις αυτοκτονίες.
Μάλιστα οι επιστήμονες είχαν συγκεντρώσει αναλυτικά στατιστικά δεδομένα, που καταδείκνυαν πτώση 84% στις αυτοκτονίες, στους σταθμούς που απλώς άλλαζαν τα φώτα. Έκτοτε, η μελέτη διαδόθηκε σε πολλές άλλες χώρες, αποτελώντας την αφορμή για παρόμοιες αλλαγές και πρωτοβουλίες.
Όμως η ιστορία ξεκινά λίγο νωρίτερα: προς το τέλος της δεκαετίας του 2000, πολλές ιαπωνικές σιδηροδρομικές εταιρείες ξεκίνησαν να τοποθετούν μπλε λάμπες πάνω από τις πλατφόρμες επιβίβασης και αποβίβασης. Το έκαναν αυτό σε μία προσπάθεια να επηρεάσουν θετικά την ψυχική διάθεση των δυνητικών αυτοχείρων, που πλησίαζαν στους σταθμούς με σκοπό να αυτοκτονήσουν.
Μία έρευνα του 2017, ενίσχυσε αυτή τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι που βιώνουν έντονο ψυχολογικό στρες, ηρεμούν γρηγορότερα όταν ξαπλώνουν σε δωμάτιο με μπλε φωτισμό. Η ιδέα επομένως ήταν ότι το μπλε φως μπορεί να βελτιώσει την διάθεση των ανθρώπων.
Η Μίτσικο Ουέντα, λέκτορας του πανεπιστημίου Waseda είχε ακούσει για τα «σιωπηλά πειράματα» των σιδηροδρομικών εταιρειών στις πλατφόρμες και τη φημολογούμενη αποτελεσματικότητα τους.
Έχοντας μελετήσει μία τεράστια γκάμα παραγόντων που ενδέχεται να επηρεάζουν τα ποσοστά αυτοκτονιών στην Ιαπωνία: από την οικονομική κατάσταση μέχρι τις φυσικές καταστροφές και ακόμα και τις συζητήσεις στο Twitter. για τις αυτοκτονίες διασήμων, η Ουέντα παραδέχεται πως αρχικά υποδέχτηκε με σκεπτικισμό τους ισχυρισμούς των εταιρειών.
«Σκέφτηκα ότι θα πρέπει να το ερευνήσουμε και επικοινώνησα με τους υπεύθυνους για να μας δώσουν τα δεδομένα», εξηγεί.
Μετά την ανάλυση δεδομένων για τις αυτοκτονίες σε 71 σταθμούς τρένων, σε βάθος δεκαετίας, η Ουέντα και οι συνάδελφοί της επιβεβαίωσαν πως υπήρχε όντως θετική επίδραση στους επιβάτες, υπολογίζοντας μείωση 84% στις αυτοκτονίες.
Δυστυχώς όμως αυτή δεν είναι όλη η ιστορία.
Όταν τα αποτελέσματα της έρευνας έγιναν γνωστά, ο καθηγητής Μασάο Ιτσικάουα, από το πανεπιστήμιο του Τσουκούμπα, έριξε μια δεύτερη ματιά στα δεδομένα και υπογράμμισε την ανάγκη να διαχωριστούν οι πρωινές από τις βραδινές αυτοκτονίες καθώς η όποια μείωση στις πρωινές αυτοκτονίες, σίγουρα δεν μπορούσε να αποδοθεί στα μπλε φώτα που είτε έσβηναν εντελώς, είτε δεν φαίνονταν καν τις ώρες της ηλιοφάνειας.
Ελέγχοντας μάλιστα τη στατιστική ανάλυση για τον συσχετισμό των αυτοκτονιών με τα φώτα, παρατήρησε πως τα «διαστήματα εμπιστοσύνης» (δείκτης εκτίμησης του πόσο πολύ σχετίζονται δύο φαινόμενα που δεν συνδέονται απαραίτητα) ήταν πολύ μεγάλα και ως εκ τούτου στατιστικά εξαιρετικά ασταθή.
Πρακτικά ο καθηγητής έδειξε ότι η μείωση των αυτοκτονιών που θα μπορούσε, ενδεχομένως, να αποδοθεί στα μπλε φώτα των σταθμών, ήταν της τάξης του 14% και όχι 84% όπως είχε αρχικά διαδοθεί.
Με την δική του ανάλυση, που δημοσιεύθηκε έναν χρόνο αργότερα, ο Ιτσικάουα θέλησε να ξεκαθαρίσει ότι τα μπλε φώτα στους σταθμούς δεν είναι ένα «μαγικό αποτρεπτικό» που αλλάζει αυτομάτως την διάθεση όσων σκέφτονται να αυτοκτονήσουν και πηγαίνουν με αυτήν την πρόθεση σε έναν σταθμό.
«Η εγκατάσταση προστατευτικών κιγκλιδωμάτων και οι μπάρες ασφαλείας στην άκρη της πλατφόρμας θα μπορούσαν να αποδειχθούν πολύ πιο χρήσιμες» λέει ο καθηγητής πως αναγνωρίζει ωστόσο ότι θα κοστίσουν πολλαπλάσια χρήματα από μία απλή αντικατάσταση στις λάμπες.
Η αρχική μελέτη της Ουέντα πάντως είχε παγκόσμιο αντίκτυπο. Σιδηροδρομικές εταιρείες από την Ελβετία και το Βέλγιο την πλησίασαν για να τους αναλύσει τα δεδομένα και σταθμοί στην Βρετανία έχουν ήδη τοποθετήσει μπλε λάμπες – μεταξύ των οποίων και ο σταθμός του αεροδρομίου στο Γκάτγουικ.
Ο συσχετισμός όμως είναι πιθανότατα, στατιστικά πολύ μικρότερος και η Ουέντα δεν προτίθεται να υποστηρίξει καμία ανακρίβεια ή απάτη. «Οποτεδήποτε με ρωτούν αν πρέπει να αλλάξουν τα φώτα ή τις πόρτες της πλατφόρμας, αμέσως απαντώ “αλλάξτε πόρτες”».
Η ίδια θεωρεί σημαντικό να γίνει σε βάθος κατανοητός ο συσχετισμός με την απόχρωση στα φώτα. Όπως προτείνει η ίδια, μπορεί τα πιο δυνατά φώτα να βοηθούν στην αντίληψη του εαυτού και να αλλάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν. Ίσως πάλι η όποια αποτελεσματικότητα της μπλε απόχρωσης να μειωθεί, καθώς οι επιβάτες θα τη συνηθίσουν.
Η Ουέντα έχει ξεκινήσει μία νέα μελέτη για την επίδραση που έχουν τα μπλε φώτα αλλά για την ώρα τα αποτελέσματα έρχονται σε αντίθεση με αυτά άλλων ομάδων. Ο Στίβεν Γουέστλαντ, ειδικός στα χρώματα και τον σχεδιασμό, από το πανεπιστήμιο του Λιντς υπογραμμίζει ότι τα φώτα είναι πιθανό να μην επηρεάζουν καθόλου τις παρορμητικές αποφάσεις.
Πειράματα του πρώην διδακτορικού φοιτητή του, Νίκολας Σικόν, έδειξαν ότι παρότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ένιωθαν λιγότερο ή περισσότερο παρορμητικοί ανάλογα με το φως σε ένα δωμάτιο, οι νευρολογικές μετρήσεις και η συμπεριφορικές παρατηρήσεις δεν έδειξαν κάποια βαθύτερη επίδραση.
«Δεν προέκυψε κανέναν στοιχείο για το οποίο να μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι το μπλε ή το ερυθρό φως μας κάνει πιο παρορμητικούς», εξηγεί ο Γουέστλαντ.
Η φωτο-θεραπεία μπορεί να έχει πλέον αναγνωριστεί ως μία μέθοδος αντιμετώπισης της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής, αλλά δεν επηρεάζει απαραίτητα τους στιγμιαίους συνειρμούς και τις σκέψεις που οδηγούν στην αυτοκτονία.
Η Ιαπωνία είναι ανάμεσα στα 20 κράτη με τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονίας στον πλανήτη αλλά τα νούμερα έχουν μειωθεί σημαντικά μέσα στα τελευταία χρόνια. Το 2003, 34.500 Ιάπωνες είχαν θέσει τέρμα στη ζωή τους ενώ το 2017, ο αριθμός αυτός είχε πέσει στους 21.000.
Ωστόσο παρά τη μείωση σε απόλυτους αριθμούς, οι ειδικοί εκφράζουν την ανησυχία τους καθώς τα ποσοστά των αυτοχείρων μικρής σχετικά ηλικίας αυξάνονται.
